নলা-হোলাৰ সমন্বয়ৰে তেজপুৰ নগঢ়িলে তেজপুৰ নাম হ'ব বৃথা। অপৰিকল্পিত গৃহ নিৰ্মাণ আৰু বৈ যোৱা নলা-নৰ্দমাৰ অভাৱত গুৱাহাটীৰ দৰে তেজপুৰ কদৰ্য্য নগৰী হ'লে তাৰ বাবে প্ৰশাসনীয় বিষয়া, বৰমূৰীয়াকে ধৰি বিধায়ক, মন্ত্ৰীৰ দায়িত্ব সম্পৰ্কে প্ৰশ্ন উঠিব।

ধন থকা মানুহে মাটি কিনি পথাৰ পুতি বৈ যোৱা পানীৰ সোঁতক বাধা দিয়াৰ প্ৰৱণতা ৰোধ কৰিবলৈ গৃহ নিৰ্মাণ আৰু মাটিৰ শ্ৰেণীৰ পৰিৱৰ্তন আদিৰ বাবে প্ৰশাসনীয় অনুমোদনৰ প্ৰয়োজন। গৃহ নিৰ্মাণৰ আৰ্হি আৰু গাথঁনি পৰ্য্যন্ত বিভাগীয় বিষয়াৰ অনুমোদনৰ প্ৰয়োজন। তেনে স্থলত নৱ-নিৰ্মিত চহৰ-নগৰৰ নলা-নৰ্দমাৰো অনুমোদনৰ নিশ্চয় দৰকাৰ। তেনেস্থলত এজাক বৰষুণতে তেজপুৰৰ ঠাই বিশেষত পানী জমা হোৱাৰ কাৰণ কি ?

তেজপুৰ চহৰৰ সৌভাগ্য যে তেজপুৰ এখন নলা-হোলাৰ সমন্বয়ৰে গঢ়ি উঠা চহৰ। প্ৰকৃতি প্ৰদত্তভাৱে ইয়াত আছে প্ৰায় কুৰিটামান সৰু-বৰ হোলা। সেয়েহে চহৰখন ওখ-চাপৰ টিলা আৰু সেউজীয়া গছ-লতিকাৰে সমৃদ্ধ। এই হোলাবোৰেদি এটা সময়ত হৰ্হৰাই পানী বৈ গৈ ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰা আমি দেখিছিলোঁ। আশীৰ দশকমানলৈকে এই হোলাবোৰ বোৱতি সুঁতিৰ দৰেই প্ৰাণচঞ্চলা আছিল। বাৰিষাত কথাই নাই, সকলো সময়তে প্ৰাণৱন্ত হৈ আছিল এই হোলাবোৰ। বৃটিছ যুগৰে পৰা এই ধাৰা অক্ষুণ্ণ থকাত তেজপুৰ এখন নিকা চহৰৰূপে খ্যাত আছিল। বৰষুণৰ পাছত চহৰখন আৰু অধিক পৰিস্কাৰ তথা সুন্দৰ হৈ পৰিছিল।

পুৰাণৰ যুগতো চহৰখন এই নলা -হোলাবোৰৰ বাবেই ৰুধীৰপুৰ, শোণিতপুৰ, হাৰোপেশ্বৰ, কন্যাপুৰ, পুৰাপুৰ আদি ক'ত যে নামেৰে প্ৰসিদ্ধ আছিল! তাৰ লেখ আজি কোনে দিয়ে! তেতিয়া যাতায়ত আৰু জল -যুঁজৰ বাবে এই নলা-হোলাবোৰ চহৰখনৰ বাবে আছিল আদৰ্শ স্বৰূপ। শালস্তম্ভীয় নৃপতিগণৰ হাৰোপেশ্বৰ ৰাজধানী হোৱাৰ মূল কাৰণো আছিল নলা-হোলাবোৰেই। ইয়াৰ কেওফালে পৰিবেষ্টিত হৈ থকা ভৰলী নৈৰ এৰাসুঁতি স্বৰূপ হোলাবোৰত নাওঁবোৰ লুকুৱাই থোৱাৰ সুবিধাৰ বাবেই হ‌য়তো কামৰূপ নৃপতি ভাস্কৰ বাৰ্মাৰ দিনৰ 'উপৰিপট্টন' নামৰ বিখ্যাত গৌড় ৰজাৰে সৈতে হোৱা যুঁজখন ইয়াতে হৈছিল বুলি বুৰঞ্জীবিদে মন্তব্য কৰিছে। বীৰ চিলাৰায়ে ঘোঁৰাত উঠি ভড়লী পাৰ হোৱা কথাটো আজিও যেন ৰিণি ৰিণি শুনো "ঝাম্প দিয়া বীৰে যেবে চেৰাইলা ভৈৰলী" কথাষাৰত।

তেজপুৰ যে জলযুদ্ধৰ প্ৰশস্ত ঠাই আছিল তাৰ প্ৰমাণ হ'ল ভৈৰৱপদৰ পাদদেশত থকা শিলডুবি নামে খ্যাত হৰ্জৰ বাৰ্মাৰ শিলালিপিখন। ইয়াত লিখা আছে মাছমৰীয়া নাওঁ আৰু ৰাজকীয় নাৱৰ যাতায়তৰ এখন অধ্যাদেশ। তদুপৰি আহোম স্বৰ্গদেৱৰ দিনত 'চামধৰা' আৰু 'শলা' আছিল নৌযুদ্ধৰ বিশেষ দুৰ্গ। ইয়াতে চুলতান আৰু মোগলৰ বিৰুদ্ধে কেইবাখনো নিৰ্ণায়ক যুদ্ধ হৈছিল।

দৰাচলতে ভৰলীৰ এৰাসুঁতি আছিল তেজপুৰৰ শৌৰ্য্য। এইবোৰ পাছলৈ হোলা হৈ পৰিল। স্বৰ্গদেৱৰ আমোলাত এই হোলাবোৰ দেৱোত্তৰ,ব্ৰহ্মোত্তৰ আদি শ্ৰেণীত ৰাখি হয়তো বিশেষ ব্যৱহাৰৰ বাবে এচাম পণ্ডিতক দান দিছিল । কিন্তু আজি সেইবোৰ বিক্ৰী হৈ যোৱাত যাৰে য'তে মন যায় তাতেই ঘৰ-দুৱাৰ আদি সাজিবলৈ লোৱাত হোলাবোৰে কি কদৰ্য্য ৰূপ লৈছে তাক চকুৰে নেদেখিলে বুজোৱা টান ! উদাহৰণ স্বৰূপে গাৰোৱান পট্টিৰ হোলাটো মহাভৈৰৱ হোলাৰে সংযোগ হৈ ছিভিল হাস্পতালৰ কাষৰ হোলাটোৰে কিমান যে সুন্দৰ ধাৰাৰে বৈ গৈ ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰিছিল সেয়া আমি নিজেই দেখা কথা। এয়া ১৯৭০/৮০ চনৰ কথা।

তেজপুৰ বৰজেইলৰ কাষৰ মেজিষ্ট্ৰেট ক'ল'নীৰ পাছফালৰ হোলাটো কলিবাৰীৰ মাজেৰে বৈ গৈ গঙ্গাৰাম মহলদাৰৰ ঘৰৰ কাষৰ ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰিছিলগৈ। অনেক মাছ-কাছৰে ভৰপূৰ সেইবোৰৰ চিকাৰ কৰিবলৈ আহিছিল বহু দীঘল-ঠুঁটিয়া জাতীয় পক্ষী! বৰটোকোলা, শামুকখোলা, কোকোহা, ডাউক আদি চৰাইবোৰে মানুহক বিশেষ ভয়েই নকৰিছিল! কিন্তু আজি চৰাইৰ চৰণীয়া হোলাবোৰ মানুহ আৰু অনুমোদন দিওঁতাৰ হঠকাৰিতাত পোত গৈ দুৰ্দশাৰ উৎস হ'ল !

আমি ভাবোঁ,

এই হোলাবোৰ সংৰক্ষণ হোৱা উচিত। দুয়োপাৰৰ মাটি-কালি জৰীপ কৰা উচিত।

দৰকাৰ হ'লে ভূমি অধিগ্ৰহণ আইনৰ দ্বাৰা হোলাবোৰ খৰস্ৰোতা সুঁতিলৈ পৰিণত কৰা উচিত। আৰু,

এই হোলাবোৰৰ সৈতেই তেজপুৰৰ কাষৰীয়া চহৰাঞ্চলৰ নলা-নৰ্দমাবোৰ সংযোগ কৰা উচিত।

আৰু অলপ ভালকৈ চিন্তা কৰিলে মৰা ভৰলীৰ মুখত বান্ধ দি নলা-হোলাবোৰ পানীৰে চপচপীয়াকৈ ৰাখি জলক্ৰীড়াৰো চিন্তা কৰিব পাৰি। এনেদৰে ভেনিছ চহৰ, কেৰেলাৰ দৰে নতুন ৰূপত গঢ়িব পাৰি। তদুপৰি চৰকাৰে খৰচবহুল যি 'ৰেইন হাৰ্বেষ্টিং ছিষ্টেম'ৰ কথা কৈছে সেয়া সহজে প্ৰাকৃতিকভাৱে এনেকৈ কৰিব পাৰি। তেজপুৰ এক প্ৰকৃতিপ্ৰদত্ত জলভাণ্ডাৰলৈও পৰিণত হ'ব পাৰে। হয়তো ইয়াৰ পৰা ক্ষুদ্ৰ পৰিসৰত জলবিদ্যুৎ উৎপাদনৰো চিন্তা কৰিব পাৰি।

এই ক্ষেত্ৰত আমি সংলগ্ন কৰি দিয়া মেপখনৰ সেউজীয়া অংশখিনি লক্ষ্য কৰিলেও দেখা পোৱা যায় যে তেজপুৰ নলা-হোলাৰ সমন্বয়ৰে গঢ়া এখন দুৰ্লভ চহৰ হৈ উঠিব পাৰে!

সৌন্দৰ্য্যনগৰী তেজপুৰ। তেজপুৰৰ এই সৌন্দৰ্য্য আৰু পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাত ইয়াৰ হোলা বা পিতনিবোৰৰ অৱদান অসীম। আমাৰ শৈশৱকালত হোলা আৰু মনোৰম পুখুৰীৰে পৰিপূৰ্ণ তেজপুৰ চহৰখনৰ জনসংখ্যা আছিল তেনেই কম। তেতিয়া এই হোলা আৰু পুখুৰীবিলাকৰ মাজে মাজে আছিল বহুতো অঁকোৱা-পকোৱা, উঠা-নমা বাট। আৰু আছিল অনেক মুকলি সমান ঠাই। এনে হোলা, পুখুৰী, নৈ জানবোৰ আছিল পৰিষ্কাৰ পানীৰে ওপচা। এই প্ৰতিটো জলাশয়েই পুৰণি দিনৰেপৰা পৰস্পৰৰ লগত সংলগ্ন। এই গোটেইবোৰ মিলি গঠিত হৈছে তেজপুৰ চহৰৰ বৃহৎ পৰিৱেশতন্ত্র।

আমাৰ ঘৰটো তেজপুৰ চহৰৰ মাজমজিয়াতে থকা কেঁকোৰাপুলত। একালত আমাৰ ঘৰৰ আগে-পাছে দুটা বৰ ডাঙৰ হোলা আছিল। সমুখৰ হোলাটো প্ৰায় পঁচিছ বছৰমান আগতে পুতি বাছ আস্থান এটা সজা হ’ল। পাছফালৰ হোলাটো এতিয়াও আছে, কিন্তু এক মৃতপ্ৰায় আৰু সংকুচিত ৰূপত। এতিয়া এই হোলাটো সকলোৰে অগম্য, সকলোৰে অস্পৃশ্য। কিন্তু একালত ইয়াৰ ৰূপ আছিল সম্পূর্ণ বেলেগ।

বাৰিষাৰ দিনত ঘৰৰ আগফালৰ হোলাটোৰ পানীবোৰ কালভার্ট এটাৰে হো-হোৱাই ঘৰৰ পিছফালৰ হোলাটোলৈ সোমাই আহে। দুয়োটা হোলাই ৰাস্তাৰ কাণলৈকে পানীৰে চপ্‌চপীয়া হৈ পৰে। বৰ ভাল লগা আছিল এই দৃশ্য । হোলা দুটাৰ এই পানীবোৰ আছিল চাফা, অপ্ৰদূষিত। এয়া আমাৰ ল’ৰালি কালৰ ছবি। যোৱাটো শতিকাৰ চল্লিছৰ আৰু পঞ্চাছৰ দশকৰ ছবি।

এই বাৰিষা কাল আছিল আমাৰ অতি আনন্দৰ সময়। তেনে দিনবোৰত আমি চুবুৰীটোৰ ল’ৰাহঁতে আহি এই কালভার্টৰ ওপৰৰ পুলটোত ঠিয় হওঁ। আমাৰ উদ্দেশ্য এই পানীবোৰত সাঁতোৰা খেলা। আমি আটায়ে ৰাস্তাৰপৰা আঠ-দহ ফুট তলেৰে বৈ যোৱা এই খৰস্ৰোতা পানীখিনিত এজন এজনকৈ জাঁপ দিওঁ। পুলটোৰ তলৰ সুৰংগটোৰে জীয়া ভৰলী নদীৰপৰা বৈ অহা পানীৰ প্ৰচণ্ড সোঁতে আমাক পানীৰ তলেৰে বিছ ফুটমান দূৰলৈ উটুৱাই নিয়ে। আমি অলপ সময় পানীৰ তলত থাকি আকৌ ভুটুঙাই ওলাই উত্তেজনাত ফোঁপাই-জোপাই পাৰলৈ উঠি আহোঁ। তাৰ পাছত পুলটোৰ ওপৰলৈ উঠি তাৰপৰা আকৌ এবাৰ সেই খৰস্রোতা পানীখিনিত জাঁপ দিওঁ। আটাইৰে ভাগৰ নলগালৈকে সেই খেলটো চলিয়ে থাকে।

ঘৰৰ দক্ষিণ দিশৰ (পাছফালৰ) হোলাটোৰ এতিয়াৰ সংকুচিত ৰূপ।

বাৰিষা কালতে ঘৰৰ দক্ষিণে থকা আন এটা পুলৰ তলেৰে ব্ৰহ্মপুত্ৰৰপৰা ঘৰৰ পিছফালৰ হোলাটোলৈ সোমাই আহে ছোপা-ছোপে মেটেকা। বতাহৰ বা লাগি মেটেকাৰ সেই ছোপাবোৰে হোলাৰ পানীৰ ওপৰত নাও মেলি হোলাটোক গতিময় কৰি তোলে৷ তেনে সময়তে মাছ, কাছ, সাপ, বেঙেৰে পৰিপূৰ্ণ হোলাটো হৈ পৰে সজীৱ, প্রাণোচ্ছল ৷ পানীৰ সোঁতৰ বিপৰীতে উজান দিয়া পুঠি, চেলেকনা আদি মাছবোৰে পুলটোৰ তলৰ পানীবোৰত জঁপিয়াই নানা খেলা কৰে। তাৰ লগতে আহে জাক জাক বগলী। সিহঁতে ৰাতিপুৱাই আহি হোলাটোত বহলাই বহা দৃশ্যই চকু-মন জুৰ কৰে। সিহঁতৰ লগে লগে হাতত বৰশী লোৱা দুই-চাৰিজন মানুহহেও ওৰেটো দিন মাছলৈ বুলি খাপ পিতি ৰৈ থাকে৷

এসময়ত পানী শুকাই যায়। গোটেই হোলাটোতে ঘনকৈ ওখ ওখ বিহলঙনী গজি উঠে। এইবোৰ হৈ পৰে আমাৰ খেলৰ ঠাই, লুকা-ভাকুৰ, ‘আত্মগোপন'ৰ ঠাই। কিন্তু এই খেল বৰ সুখৰ নহয়৷ তাৰ মাজত অলপপৰ থকাৰ পিছতে বিহলঙনীৰ উগ্ৰ গোন্ধত আত্মগোপনকাৰীহঁতৰ চূৰ্ত্তি হেৰায়৷ (অৱশ্যে সৰুতে ঘৰত এই বিহলঙনী গছৰ কুমলীয়া পাত ভাজি খোৱাও মনত পৰে।)

এনে খৰালি কালত এটা সৰু জানেৰে ঘৰৰ ওচৰৰ পদুম পুখুৰীটোৰপৰা অলস গতিৰ পানী এসোঁতা বৈ আহি ঘৰৰ পাছফালৰ হোলাটোত পৰে। তেনেদৰে ঘৰৰ সন্মুখৰ হোলাটোত আহি পৰে জীয়া ভৰলীৰপৰা বৈ অহা আন এসোঁতা পানী। এই দুয়ো সোঁতা পানী এক হৈ ঘৰৰ পিছফালৰ হোলাটোৰ বুকুৰ আন এটা জানেৰে বৈ গৈ ব্ৰহ্মপুত্ৰত পৰে। এই জানটোৰ পানীখিনিৰ গভীৰতা আছিল প্রায় দুফুটমান৷ বেলিয়ে যিমান খৰ মাৰিলেও জানটোৰ বুকুত বোৱতী পানীৰ ধাৰ এটা সদায়ে থাকে।

অন্য এটা চুবুৰীত ওলোৱা ঘৰৰ দক্ষিণৰ হোলাটো।

জানটোৰ দুয়ো পাৰৰ গাঁতবোৰত পানীৰ লগত উটি অহা মাছ আদিও সোমাই থাকে। মাজে-সময়ে আমি লগৰীয়া-সমনীয়া দুই-এজনৰ সৈতে গৈ সেই গাঁতবোৰত এফালৰ পৰা হাত ভৰাই যাওঁ। গাঁতৰ ভিতৰত থকা গৰৈ, চেঙেলি, তোৰা আদি যি মাছেই হাতত পৰে তাকেই খামোচ মাৰি উলিয়াই আনো। এনে গাঁতবোৰত কেতিয়াবা সাপো সোমাই থাকে। পিচে এই সাপ ঢোৰা সাপহে। তেনে সাপলৈ আমাৰ মুঠেও ভয় নাছিল।

জানটোৰ এই পানীখিনি দেখিবলৈ সামান্য ঘোলা আছিল যদিও তাত কোনো বিষাক্ত মলি বা দুর্গন্ধ নাছিল। জানটোৰ পাৰবোৰো আছিল মুকলি আৰু পৰিষ্কাৰ৷ ‘প্ৰদূষণ’ শব্দটো হয়তো অভিধানত তেতিয়াও আছিল, কিন্তু আমাৰ কাৰণে ই আছিল অপৰিচিত।

আমাৰ ঘৰৰ পিছফালৰ হোলাটো আজিও আছে। কিন্তু এক মুমূৰ্ষু ৰূপত। তেজপুৰ চহৰৰ প্ৰায় প্ৰতিটো হোলাৰে এতিয়া একেই অৱস্থা। প্রতি বিছ-ত্রিছ বছৰৰ অন্তৰত একো একোটা হোলাৰ মৃত্যু ঘটে। তাৰ বুকুত মূৰ তুলি উঠে একোটা প্রকাণ্ড অট্টালিকাই। যিকেইটা হোলা এতিয়াও জীয়াই আছে সেইকেইটায়ো মৰণৰ ক্ষণ গণিব ধৰিছে। এতিয়া এই হোলাবোৰ মাথোঁ আৱৰ্জনা, দুৰ্গন্ধৰ বাহ ৷ আগতে এইবোৰত অ’ত ত’ত থিয় হৈ একান্ত চিত্তে মাছৰ সন্ধানত ৰৈ থকা বৰটোকোলাবোৰ আছিল পুৰণি তেজপুৰৰ এখন চিনাকি ছবি। কিন্তু সিহঁতবোৰ নোহোৱা হ’বৰ আজি বহু বছৰেই হ’ল। আজিকালি খৰালি কালত হোলাটোত এডোঙা পানীয়েই নাথাকে, বগলী-বৰটোকোলা আহিব ক’ৰপৰা?

ঘৰৰ উত্তৰ দিশৰ (সমুখৰ) হোলাটোৰ অৱশেষ। লগতে প্ৰাইভেট বাছ আস্থানৰ এছোৱা।

এতিয়া কেঁকোৰাপুলৰ পুলটোৰ তলৰ অগভীৰ জানটোৰে এসোঁতা দুর্গন্ধময়, লেতেৰা পানীহে বৈ থাকে। এই পানীৰ ৰং ডাঠ ক’লা। তাৰ গতি অলস, ধীৰ। এই জানটোৰ আগৰ ওখ পাৰটো এতিয়া চিনিবই নোৱাৰি। পুলটোৰ উত্তৰ দিশৰ নৰ্দমাটো এতিয়া ওচৰৰ দোকানী-পোহাৰীসকলে পেলোৱা জাবৰ-জোঁথৰ, প্লাষ্টিক, কছাইৰ দোকানৰ অৱশিষ্ট আদিৰে ভৰি থাকে। কোনো বিশেষ কাৰণ উপস্থিত নহ’লে এই নলাটো কেতিয়াও চাফা কৰা নহয়। খৰালি কালত গোটেই হোলাটো গাহৰিৰহে বিচৰণথলী।

তেজপুৰৰ পৰিৱেশতন্ত্ৰত এই হোলাবোৰৰ গুৰুত্ব বুজি উঠাতো আমাৰ বাবে খুবেই জৰুৰী। তেজপুৰ চহৰৰ সকলো মলি-মাকতি নিজৰ বুকুত সামৰি লৈ এই হোলাবোৰে চহৰখনৰ পৰিৱেশতন্ত্ৰত সদায়ে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। লগতে বাৰিষাৰ অতিৰিক্ত পানীবোৰ ধৰি ৰাখি ইহঁতে চহৰখনক বানৰ তাণ্ডৱৰপৰাও পৰিত্ৰাণ কৰি আহিছে। তেজপুৰ চহৰখনৰ আয়ুৰেখা এই হোলাবোৰৰ অস্তিত্বৰ সৈতে নিকপ্‌কপীয়াকৈ বান্ধ খোৱা।

এই ক্ষেত্ৰত তেজপুৰ নগৰ প্ৰশাসনৰ ভালেখিনি কৰণীয় আছে। প্রথমেই, এই হোলাবোৰ সংযোগী নৰ্দমাৰ পাৰবোৰ শিলেৰে মজবুতকৈ বন্ধাই দিব লাগে, যাতে তাৰ পানীবোৰ অবাধে চলাচল কৰিব পাৰে। এই কামটো এবাৰতে সম্ভৱ নহ’লেও প্ৰতি বছৰে অলপ অলপকৈ আগুৱাই নিব লাগে।

কেঁকোৰাপুলৰ পুলটোৰ এতিয়াৰ কদৰ্য্য ৰূপ। (ফটো: ৰাজবল্লভ)।

দ্বিতীয়তে, তেজপুৰ চহৰৰ সকলো প্রাকৃতিক অঞ্চল, সকলো হোলা, পুখুৰী, পাহাৰ-বননিক আইনীভাৱে সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে। এনে কৰিলেহে এইবোৰক অবাধ আৰু নির্বিচাৰ নিৰ্মাণ কাৰ্য্য, ধ্বংসলীলা আদিৰপৰা ৰক্ষা কৰিব পৰা যাব।

এইখিনি ব্যৱস্থা অতি শীঘ্ৰে হাতত ল'ব পাৰিলেহে তেজপুৰ চহৰৰ সৌন্দৰ্য্য-সুষমা আৰু পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা আগলৈও অক্ষুণ্ণ থাকিব। কোনে জানে, ইয়াৰ ফলত হয়তো এদিন আকৌ ঘূৰি আহিব ইয়াৰ হোলাৰ পুঠি-খলিহনা, কাৱৈ-গৰৈ আদি মাছৰ জাকবোৰ, আৰু সিহঁতলৈ বুলি চোপ পাতি ৰৈ থকা বগলী-বৰটোকোলাবোৰ; হয়তো সিহঁতৰ খল্‌খলনি, কল-কাকলিয়ে নগৰীয়া জীৱনৰ যান্ত্ৰিক অৱসাদ খন্তেকলৈ হ'লেও দূৰ কৰিব।।

(লেখক দৰং মহাবিদ্যালয়ৰ পদাৰ্থ বিজ্ঞান বিভাগৰ প্ৰাক্তন মূৰব্বী অধ্যাপক।)