(১)
‘এক গাওঁ এক শিল্প’ৰ অনন্য উদাহৰণ শুৱালকুছি৷

ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ উত্তৰদিশে অৱস্থিত কামৰূপ জিলাৰ এখন ঘন বসতিপূৰ্ণ গাঁও শুৱালকুছি৷ মাটি -কালি মাত্ৰ ৯ বৰ্গ কিমি আৱৰি থকা এই গাওঁখনৰ জনসংখ্যা ২০১১ চনৰ লোকপিয়ল মতে প্ৰায় সাতাইছ হাজাৰ।

শুৱালকুছিৰ মাটি-মানুহ জড়িত হৈ থকা ৰেচম উদ্যোগে সমগ্ৰ অসমলৈ শতিকাজুৰি কঢিয়াই আনি আছে অনিন্দ্য গৌৰৱ৷ কোৱা বাহুল্য যে ভাৰতৰ বহুকেইটা বৈচিত্ৰ্যময় থলুৱা উদ্যোগৰ অন্যতম হ’ল শুৱালকুছিৰ বস্ত্ৰশিল্প৷

বিশুদ্ধ পাট-মুগাৰে অসমৰ সংস্কৃতিৰ লগত হাড়ে-হিমজুৱে জড়িত বিভিন্ন বস্ত্ৰ শুৱালকুছিৰ বস্ত্ৰ উদ্যোগত অনাদি কালৰ পৰা বয়ন হৈ আছে৷

শুৱালকুছিত ৰেচম শিল্পৰ স্থানীয়কৰণৰ এক নিজস্ব ইতিহাস আছে৷ তুলনামূলকভাৱে কৃষিভিত্তিক গ্ৰাম্য সমাজৰ প্ৰাধান্য থকা ঠাইসমূহত শুৱালকুছিৰ কৰ্মসংস্কৃতি কৃষিকেন্দ্ৰিক নহৈ বয়নভিত্তিক হোৱাৰ বুৰজ্ঞী সকলোৰে বাবে কৌতুহলৰ বিষয়৷

১৯৫১ চনৰ লোকগণনা মতে গাওঁখনত থকা ৭৫৯৮ জনৰ ভিতৰত মাত্ৰ ৪৮৭জনহে কৃষিখণ্ডত নিমজ্জিত৷ কৃষিকৰ্মৰ বিপৰীতে বয়নশিল্পৰ প্ৰতি অঞ্চলটোৰ ৰাইজৰ মনোযোগৰ ইতিহাস দীঘলীয়া৷

খ্ৰীষ্টপূৰ্ব তিনিশ শতাব্দীৰ সমাজবিদ কৌটিল্যৰ অৰ্থশাস্ত্ৰত উল্লেখিত অসমৰ ৰেচম শিল্পই অঞ্চলটোত থলুৱা উদ্যোগটোৰ পদচিহ্ন অতি পুৰণি বুলি প্ৰকাশ কৰে৷ কৌটিল্যৰ পুথিত প্ৰাচীন কামৰূপৰ সৌৱৰ্ণকুণ্ডত পত্ৰোৰ্ণা, দুকুল আৰু ক্ষৌম বস্ত্ৰ উৎপন্ন হয় বুলি উল্লেখ আছে৷

সৌৱৰ্ণকুণ্ডৰ উপৰিও কামৰূপৰ অশোক গ্ৰাম, গ্ৰামেৰু, পূৰ্গকদ্বীপ, পাৰলৌহিত্য, আন্তৰবত্য আদি ঠাইৰ নামো তেখেতৰ পুথিত উল্লেখিত যদিও সৌৱৰ্ণকুণ্ডৰ স্থানৰ বাহিৰে বাকীবোৰৰ অৱস্থান ঠাৱৰ কৰিবলৈ টান৷

বুৰজ্ঞীবিদ কনকলাল বৰুৱা, বিৰিঞ্চি কুমাৰ বৰুৱা আৰু প্ৰতাপ চন্দ্ৰ চৌধুৰী আদিৰ মতে অৰ্থশাস্ত্ৰত উল্লেখ থকা দুকুলা হ’ল মুগা, ক্ষৌম হ’ল এড়ি ,পত্ৰোৰ্ণা মানে পাট৷ কৌটিল্যৰ পুথিমতে সৌৱৰ্ণকুণ্ডৰ উপৰিও ভাৰতৰ মগধ, পৌন্দ্ৰ নামৰ ঠাইতো পত্ৰোৰ্ণা, অৰ্থাৎ পাট উৎপন্ন হয় যদিও সৌৱৰ্ণকুণ্ডৰ পাট সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ৷

দুকুল বস্ত্ৰ, অৰ্থাৎ মুগা বস্ত্ৰৰ বৰ্ণনাত ই সূয্যৰ্ৰ ৰঙৰ দৰে ৰঙচুৱা আৰু মণিৰ দৰে নিমজ বুলি কৌটিল্যই উল্লেখ কৰিছে৷ অৰ্থশাস্ত্ৰত বৰ্ণিত সৌৱৰ্ণকুণ্ডৰ ভৌগলিক অৱস্থান বৰ্তমানৰ নলবাৰী জিলাৰ দক্ষিণে আৰু গুৱাহাটীৰ পশ্চিমৰ দিশে ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ উত্তৰপাৰ হোৱাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি সেয়া নলবাৰীৰ সোনকুৰিহাৰ পৰা শুৱালকুছি পৰ্য্যন্ত এক বিশাল ভূমি হ'ব পাৰে বুলি বুৰজ্ঞীবিদসকলে অনুমান কৰিছে৷

উত্তৰ ভাৰতৰ বিখ্যাত ৰজা হৰ্ষবৰ্ধনৰ কাৰ্য্যকালত [খ্ৰীষ্টাব্দ ৬০০] চীনা পৰিব্ৰাজক হিউৱেনচাঙৰ প্ৰাগজ্যোতিষপুৰ ভ্ৰমণৰ কথা বুৰজ্ঞীত বিস্তৃতভাৱে উল্লেখ আছে৷ সেই সময়ৰ প্ৰাগজ্যোতিষপুৰৰ ৰজা কুমাৰ ভাস্কৰ বৰ্মণৰ ৰাজ আলহী হিচাপে হিউৱেনচাঙ থকা কালছোৱাৰ বিৱৰণত প্ৰাগজ্যোতিষপুৰৰ সমাজ ব্যৱস্থা, সাধাৰণ মানুহৰ কৰ্মবৃত্তি, ধৰ্মীয় দিশ আদি বহু কথা উল্লেখ আছে৷ ৰজা হৰ্ষবৰ্ধনলৈ কুমাৰ ভাস্কৰ বৰ্মণে বন্ধুত্বৰ চিনস্বৰূপে পঠোৱা সামগ্ৰীত প্ৰগজ্যোতিষপুৰৰ সুৱৰ্ণকুঞ্জ নামৰ ঠাইত উৎপন্ন হোৱা পাট-মুগাৰ বস্ত্ৰ থকা বুলিও হৰ্ষচৰিতৰ বৰ্ণনাত পোৱা যায়৷

এই সুবৰ্ণকুঞ্জৰ পত্ৰোৰ্ণা, ক্ষৌম বস্ত্ৰ দৰাচলতে যে শুৱালকুছিৰ পাট-মুগা বস্ত্ৰ এই সম্বন্ধে কাৰো সন্ধেহ নাই৷ ইতিহাসৰ অন্যান্য সমলটো শুৱালকুছিৰ থলুৱা বস্ত্ৰশিল্প সম্বন্ধে বহু উদ্ধৃতি পোৱা যায়৷

আহোমযুগৰ কাৰ্য্যকাল সম্বলিত তিনিখন বুৰজ্ঞী, ক্ৰমে 'অসম বুৰজ্ঞী', 'কামৰূপৰ বুৰজ্ঞী', আৰু 'পুৰণি অসম বুৰজ্ঞী'ত গাওঁখনৰ ৰেচম কাৰ্য্যকলাপৰ উল্লেখ আছে৷

হলিৰাম ঢেকিয়াল ফুকনদেৱে লিখা 'অসম বুৰজ্ঞী'ত পাল বংশৰ ৰজা ধৰ্মপালে বাসত্তৰ ব্ৰাহ্মণলোক শুৱালকুছিত সংস্থাপিত কৰাৰ কথা উল্লেখ কৰিছে৷ সেইসময়তে কণৌজৰ পৰা ২৬ গৰাকী তাঁতী [কাপোৰ বোৱা লোক]ও কামৰূপত সংস্থাপিত কৰাৰ কথা লিপিবদ্ধ আছে৷

কৃষি খণ্ডৰ লগত জড়িত লোকৰ উপৰিও এই পুণ্য অসমভূমিত তাঁতী [তন্তুৰভয়্যা] নামৰ বিশেষ সম্প্ৰদায় থকাৰ কথা সত্যেন্দ্ৰ নাথ শৰ্মাদেৱে 'A Socio Economic and Cultural History of Medieval Assam' নামৰ পুথিত উল্লেখ কৰিছে৷ ইতিহাসবিদ আলবেৰুণিৰ মতে ভাৰতত থকা আঠোটা মূখ্য বৃত্তিৰ ভিতৰত তাঁতী শ্ৰেণীও অন্যতম৷

মাধব কন্দলীয়ে তেখেতৰ পুথিত তাঁতী সম্প্ৰদায়ৰ কথা বৰ্ণনা কৰিছে৷ 'কথা গুৰুচৰিত'ৰ শ্লোক নং ৮১২ত শুৱালকুছিৰ তাঁতীৰ কথা উল্লেখ আছে৷ ড॰ মহেশ্বৰ নেওগৰ মতে এসময়ত শুৱালকুছি বংগ নগৰ হিচাপে জনাজাত আছিল৷

কোচ ৰজা পৰীক্ষিত নাৰায়ণক হৰুৱাই মোগলে কামৰূপ দখল কৰি ফৌজাদাৰ মীৰজা নাথনে নৌবাহীৰ সেনাধিপতি সত্ৰজিৎ ৰাইৰ লগত শুৱালকুছিত বসতি স্থাপন কৰিছিল৷ মোগলৰ বসতিসূত্ৰে ঠাইখনৰ নাম হৈছিল বংগ নগৰ৷ কিন্তু আহোমে মোগলক খেদি পুনৰ ঠাইখিনি অধিকাৰ কৰাৰ সময়ত মোগলে এৰি থৈ যোৱা অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ লগতে মোগল ৰজালৈ বংগ নগৰৰ শিপিনীয়ে প্ৰস্তুত কৰা আটকধুনীয়া ৰেচম কাপোৰ আছিল বুলিও বুৰঞ্জীৰ তথ্যত উল্লেখ আছে৷

এইবোৰৰ পৰা শুৱালকুছিৰ ৰেচম বস্ত্ৰ উদ্যোগ যে পৰম্পৰাগতভাৱে চলি আহিছে সেয়া নিশ্চিত৷

আহোম ৰজাৰ পৃষ্ঠপোষকতাত ঠন ধৰি উঠা ৰেচম তাঁতশিল্পৰ বহু উদাহৰণ ইতিহাসৰ পৃষ্ঠাত লিপিবদ্ধ হৈ আছে৷ প্ৰথম অৱস্থাত ৰাজপৰিয়ালৰ উদ্দেশ্যে ব্যৱহাৰ হোৱা মুগা বস্ত্ৰই সাধাৰণ লোকৰ বাবেও ব্যৱহাৰযোগ্য ৰূপ পাবলৈ কিছু সময়ৰ প্ৰয়োজন হৈছিল৷

আহোম ৰজা প্ৰতাপ সিংহৰ দিনত মোমাই তামুলী বৰুৱাৰ নেতৃত্বত গাওঁৰ অৰ্থব্যৱস্থাক নতুনকৈ উজ্জীৱিত কৰাৰ এক প্ৰয়াস লোৱা হয়৷ এই প্ৰয়াসৰে অংগৰূপে শুৱালকুছিক এখন আদৰ্শ গাওঁ হিচাবে প্ৰতিস্থিত কৰাৰ লক্ষ্য লোৱা হয়৷

গাওঁখনৰ পশ্চিম দিশে অৱস্থিত তাঁতীপাৰাত তাঁতীসকলে পাট-মুগা বস্ত্ৰ উৎপাদনত মনোনিৱেশ কৰোঁতে আহোম ৰজাৰ সহায়-সহযোগ পোৱাৰ তথ্য মজুত আছে৷ কামৰূপৰ বুৰঞ্জীমতে মোগলে কামৰূপ আক্ৰমণৰ কথা শুনিয়েই আহোম ৰজাই ৬১০ গৰাকী তাঁতী পৰিয়াল গুৱাহাটীলৈ আনি সংস্থাপিত কৰিছিল যাতে তাঁতীসকলৰ সুনিপুণ কৰ্ম কেতিয়াও ব্যাহত নহয়৷

শুৱালকুছিৰ তাঁতশিল্পৰ প্ৰতি আহোম ৰজাৰ সদিচ্ছা বৃটিছৰ আগমনলৈ বৰ্তি আছিল৷

সময়ৰ চাকনৈয়াত অসমৰ ভৌগলিক, ৰাজনৈতিক, আৰ্থিক আদি নানান বিষয়ৰ বহু পৰিৱৰ্তন হ’ল৷ কালক্ৰমত এসময়ৰ আহোম ৰজাৰ ছত্ৰছায়াত ঠন ধৰা শুৱালকুছিৰ পাট-মুগা শিল্পয়ো অভিভাৱকত্ব হেৰুৱাই নতুন ৰূপ পালে৷

প্ৰথমাৱস্থাত শিল্পটোৰ পদচিহ্ন কেবৱল তাঁতীসকলৰ মাজতে আবদ্ধ থাকিলেও লাহে লাহে ই গাওঁখনৰ অন্যান্য বৃত্তিধাৰী লোকলৈও সম্প্ৰসাৰিত হ’ব ধৰিলে৷ ১৮২০ চনত প্ৰকাশিত ফ্ৰান্সিস হেমিলটনৰ 'An Account of Assam' নামৰ প্ৰতিবেদনত অসমৰ মহিলাই চাৰি ধৰণৰ ৰেচম সূতা প্ৰস্তুত কৰি নিজৰ দৈনন্দিন ব্যৱহাৰ্য্য কাপোৰ বৈ লয় বুলি উল্লেখ কৰিছে৷

ইয়াৰোপৰি হেমিলটনৰ মতে ১৮০৯ চনত অসমৰ পৰা বেংগললৈ প্ৰায় ২৫ কুইণ্টল মুগা সূতা আৰু ২৮ কুইণ্টল মুগাৰ কাপোৰ ৰপ্তানি কৰা হৈছিল৷ এই তথ্যই নিসন্দেহে প্ৰমাণ কৰে যে আহোমৰ পৰৱৰ্তীকালত ৰেচম শিল্প স্থবিৰ হৈ পৰা পৰিৱৰ্তে ই বিস্তাৰিত হৈছিল৷

উইলিয়াম ৰবিনছনে তেখেতৰ 'Descriptive Account of Assam'[১৮৪১] পুথিত অসমত এড়ি আৰু মুগা খেতিৰ কথা উল্লেখ কৰি তাক কিদৰে প্ৰসাৰিত কৰিব পাৰি অধ্যয়ন কৰিছিল৷ অসমৰ ৰেচম শিল্পৰ বিকাশৰ বাবে ১৮৩০ চনতে ভাৰতৰ গ'ৱৰ্ণৰ জেনেৰেলৰ প্ৰতিনিধি ডেভিড স্কটে বাণিজ্যিকীকৰণৰ সম্ভৱানালৈ লক্ষ্য ৰাখি অসমৰ এক হাজাৰ বিঘা মাটিত মালবেৰী পাট উৎপাদনৰ এক টোকা চৰকাৰলৈ প্ৰেৰণ কৰিছিল৷

অৱশ্যে তেখেতৰ মৃত্যুৰ পাছত পূৰ্বসূৰী ৰবাৰ্টছনে সেয়া বাস্তবায়িত হ’ব নিদিলে৷ আহোম যুগৰ শেষৰ পৰা বৃটিছৰ কাৰ্য্যকাললৈ শুৱালকুছিৰ কুটীৰ উদ্যেগৰ কি অৱস্থা তাৰ প্ৰকৃত বিৱৰণ পাবলৈ নাই যদিও ড॰ প্ৰবীণ বৈশ্যদেৱে 'The Silk Industry of Assam' (২০০৫) নামৰ গ্ৰন্থখনত বিভিন্ন বৃটিছ পণ্ডিতৰ লিখনি আৰু স্থানীয় চৰকাৰৰ প্ৰতিবেদনত উল্লেখ থকা ৰেচম শিল্প সম্পৰ্কীয় কথা বহলভাৱে উল্লেখ কৰিছে৷।

(অহা সংখ্যাত)